Wybrane ważniejsze wyniki badań naukowych, dotyczących wpływu fal radiowych i mikrofal na organizmy żywe opublikowane w recenzowanych czasopismach naukowych

Diana Wojtkowiak Gdańsk 2014

W zestawieniu podane są głównie publikacje gdzie wyniki zmian pod wpływem pól elektromagnetycznych są jednoznacznie wysokie, występuje dwu do kilkakrotna zmiana ilości badanej substancji w organizmie, a nie jedynie tzw zmiana znamienna statystycznie. Uwzględnione zostały też prace pokazujące mniejsze zmiany, ale potwierdzone wielokrotnie i mające związek z powstawaniem chorób przewlekłych.

Nowotwory, uszkodzenia DNA

Japończycy wykazali trzykrotnie zwiększoną zapadalność na nowotwór mózgu (acoustic neuroma) wśród osób używających telefonów komórkowych przez czas większy od 20min. dziennie. 1 Badacze hinduscy wykazali dwu do czterokrotnie zwiększoną ilość uszkodzeń chromosomalnych w komórkach krwi pobranych od użytkowników telefonów komórkowych.2 W Szwecji wykazano, że występuje zwiększona zapadalność na czerniaka skóry, w miastach gdzie znajdują się radiowe stacje nadawcze UKF, przy czym prawdopodobieństwo to rośnie wraz z ilością obecnych stacji nadawczych aż do poziomu dziesięciokrotnie wyższego w stosunku do miast pozbawionych takich nadajników. 3

Szczury poddano działaniu mikrofal (2,45GHz, 0,6W/kg, 2h). W komórkach mózgu wykazano znacznie zwiększoną ilość jedno i dwuniciowych uszkodzeń DNA mierzoną jako wydłużenie drogi migracji DNA w żelu elektroforetycznym o 15% i 7% odpowiednio. 4

Młode szczury poddawane były działaniu mikrofal (2,45GHz, 0,1W/kg, 2h dziennie przez 35 dni). W komórkach mózgu wykazano trzykrotny wzrost aktywności dekarboksylazy ornityny (ODC), enzymu wytwarzanego w przypadku powstania uszkodzeń DNA. 5

Użycie fal radiowych 50MHz (0,2?T, 60V/m, 75min i 6h) modulowanych częstotliwością 16Hz w stosunku do dwóch linii komórkowych: Jurkat (T-lymphoblastoid cells) i TM3 (mouse testicular cells), spowodowało kilkukrotny wzrost ekspresji RNA onkogenu Ets1. 6

Badania krwi ludzkiej poddanej działaniu fal radiowych o częstotliwości 830MHz, przez 72h, wykazały, że przy intensywności promieniowania 3W/kg występowało zwiększenie zaburzenia liczby chromosomów w limfocytach o 50% a przy 8W/kg dwukrotne. 12

Poddano działaniu mikrofal 900MHz, 0,35mW/kg, 2h, robaki żyjące w ziemi i badano uszkodzenia DNA metodą kometkową. Promieniowanie niemodulowane powodowało około dwukrotny wzrost uszkodzeń DNA, a modulowane amplitudowo sinusoidą 1kHz – ok. czterokrotny. Poza tym promieniowanie modulowane powodowało ok. dwukrotny wzrost uszkodzeń oksydacyjnych białek. 23

Stres i stan zapalny

W doświadczeniu poddano szczury działaniu generatora symulującego daleki sygnał stacji bazowej GSM 945MHz (11,3mW/kg). Po poddaniu szczurów oddziaływaniu przez 8 dni, we krwi wykazano 50% wzrost poziomu dialdehydu malonowego będącego wskaźnikiem uszkodzeń lipidów, trzykrotny wzrost poziomu glutationu, będący odpowiedzią na uszkodzenia oksydacyjne. 7

Szczury poddane zostały działaniu mikrofal (1,8GHz, 2W/kg, 1h dziennie przez 30dni). Badanie wątroby wykazało ponad dwukrotny wzrost zawartości oksydazy ksantyny i ponad dwukrotny wzrost oksydacji lipidów. 8

Komórki mysie poddano działaniu mikrofal (przemiatanie w zakresie 8-18GHz, 1?W/cm2). Wystąpił w makrofagach 3,5-krotny wzrost zawartości TNF-? – jednej z głównych cytokin stanu zapalnego i dwukrotny wzrost zawartości tlenku azotu. 9

Szczury poddano działaniu mikrofal (900MHz, 1mW/cm2, 30 min dziennie, 10 dni) W błonie śluzowej nosa wykazano około dwukrotny wzrost zawartości tlenku azotu. 10

U szczurów poddanych ekspozycji mikrofal 2,45 GHz z modulacją w postaci impulsów o czasie trwania 2ms i powtarzalności 500 razy na sekundę, 6W/kg, wykazano metodą czipów cDNA ponad dwukrotny wzrost ilości RNA siedmiu białek szoku termicznego w hipokampie, po 3h oddziaływania promieniowania. Również ponad dwukrotne zmiany zawartości RNA odpowiadającego wielu innym białkom. Zmiany ilości obserwowanego RNA były widoczne już po 30min. 21 Ta sama grupa naukowa, stosując analogiczne parametry pola 2,45GHz (6W/kg, 20min), wykazała na mysich komórkach nerwowych N9 obecność zmian, które w organizmie można traktować jako stan zapalny – trzykrotne zwiększenie zawartości markera CD11b, ok. 20-krotny wzrost ilości wydzielanego RNA TNF-?, skutkujący ok. 3,5 krotnym wzrostem ilości TNF-? w postaci białkowej, 7- krotny wzrost ilości RNA enzymu wytwarzającego tlenek azotu – iNOS. 29

Komórki nerwowe linii MN9D, w obecności stymulującego działania LPS, poddano oddziaływaniu fal radiowych 27MHz modulowanych pulsowo 2ms/2Hz, 41V/m. Wykazano trzykrotny wzrost wydzielania tlenku azotu już po 5 sekundach od włączenia fal radiowych. Zawartość tlenku azotu malała następnie w ciągu ok. 1 min. 24

Szczury zostały poddane działaniu mikrofal 900MHz symulujących sygnał GSM, ok. 0,5W/kg, 2h dziennie przez 45 dni. Badano zawartość enzymów związanych ze stresem oksydacyjnym oraz uszkodzeń oksydacyjnych w osoczu i w granulocytach. Wykazano dwukrotny wzrost zawartości tlenku azotu, 2,4-krotny spadek zdolności antoksydacyjnej osocza, 2,8-krotny wzrost zawartości mieloperoksydazy, 3 -krotny wzrost zawartości markera peroksydacji lipidów – aldehydu dimalonowego. Wykazano także w śledzionie 1,5 – 3 – krotne zmiany zawartości dysmutazy ponadtlenkowej, katalazy, peroksydazy glutationu, glutationu i aldehydu dimalonowego. 27

Świnki morskie poddane zostały działaniu mikrofal z symulatora GSM 900MHz 3,3W/m2 (160mW/kg) lub 1800MHz 1,4 W/m2(1,5mW/kg) po 4h dziennie przez 20dni. Dla częstotliwości 900MHz wykazano 3,3-krotny wzrost sumaryczny substancji prooksydacyjnych we krwi, a dla częstotliwości 1800MHz prawie czterokrotny, przy nie zmienionej zdolności antyoksydacyjnej. 28

Komórki kości (chondrocyty ludzkie) poddano działaniu fal radiowych 27MHz z modulacją pulsową o częstotliwości 15Hz, 0,05mW/kg, 30min. Już po 5 minutach wystąpił ok. dwukrotny wzrost uwalniania tlenku azotu i cGMP. 30

Wolne rodniki

Białko ferrytyna będące przenośnikiem żelaza, zostało poddane działaniu niewywołujących efektu termicznego fal radiowych 1MHz, 30?T przez kilka godzin. Wystąpiło uwalnianie 50% żelaza w postaci wolnego jonu, będącego katalizatorem powstawania wolnych rodników.14

Odpowiedź immunologiczna

Po zaledwie 15 min oddziaływania mikrofal (1300MHz, 0,18W/kg) na komórki jednojądrzaste krwi od zdrowych osób, wykazano zmiany w ekspresji cytokin. Zastosowano krótki czas oddziaływania dla symulacji realnych warunków używania telefonu komórkowego. Uzyskano ponad dwukrotny wzrost tzw. indeksu LM (stosunek interleukiny IL-1? do jej receptora IL-1ra), uzyskano też wzrost proliferacji limfocytów T stymulowanych fitohemoglutyniną lub konkanawaliną A o ok. 35%. 11

Seria badań rosyjskich z lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych, które służyły ustaleniu bezpiecznych poziomów emisji mikrofalowych, wykonane na szczurach i potwierdzone w znacznej części w 2010r pokazują, że mikrofale 2375 MHz 0,005W/dm3 wywołują zmiany immunologiczne w tym efekty autoimmunologiczne w mózgu 17

Szczury poddano działaniu mikrofal 900MHz z symulatora imitującego promieniowanie docierające do mieszkań ze stacji bazowych GSM. Po 70 dniach ekspozycji, po 5h dziennie, badano skład ilościowy komórek krwiotwórczych szpiku kostnego. W przypadku wszystkich dziewięciu izolowanych rodzajów komórek wykazano zmienioną ich ilość, średnio 2-krotnie u młodych szczurów i 1,6-krotnie u starych. 31

Apoptoza

Astrocyty szczurze poddane działaniu mikrofal 1950MHz 5,36W/kg ulegały po 48h zwiększonej 4,5-krotnie w stosunku do kontroli apoptozie, związanej z kilkukrotną zmianą poziomu białek bax i bcl-2. 22

Zaburzenia hormonalne

Badania poziomu hormonów związanych z tarczycą u szczurów poddanych działaniu fal radiowych 900MHz, 2W/kg 30min/dziennie przez cztery tygodnie wykazały prawie dwukrotne zmniejszenie ilości hormonu stymulującego tarczycę (TSH) oraz ok. 30% zmniejszienie ilości hormonu T3. 19

Szczurom wkładano do klatki przez trzy miesiące na jedną godzinę dziennie działający telefon komórkowy (1800MHz). Po tym okresie wykazano 70% wzrost poziomu cukru we krwi. 25

Chomiki poddano działaniu mikrofal odpowiadających promieniowaniu telefonu komórkowego 950MHz przez 60dni, 3h dziennie. Wykazano we krwi 2,5-krotny spadek poziomu progesteronu, 1,6-krotny wzrost poziomu kortyzolu i 1,7-krotny wzrost poziomu glukozy. 26

Ciąża

Samiczki szczurze w ciąży poddane zostały poddane działaniu mikrofal 9,4GHz o sygnale podobnym do GSM, 05mW/kg, 3dni. U noworodków wykazano pięciokrotny wzrost ilości białka regulującego rozwój kości (bone morfogenetic protein 4) i znaczne zmiany ilości jego receptorów. 13

Autorzy pracy 15 cytują badania w których u samiczek szczurzych poddanych działaniu fal radiowych 27MHz , 1W/m2 w różnych okresach ciąży nastąpiło ok. 50% poronień przed 20 dniem ciąży w porównaniu do 6% u samiczek nie poddanych napromieniowywaniu. W przypadku 38% noworodków występowało niepełne skostnienie czaszki w porównaniu z 6% w przypadku noworodków kontrolnych. Inne cytowane badanie greckie z 1997r pokazuje, że myszy poddane ciągłemu promieniowaniu mikrofalowemu 2-10W/m2 stają się bezpłodne po 3 do 5 generacjach.15

Obserwacje

Obserwuje się, że szczyty drzew w bezpośrednim sąsiedztwie anten nadawczych wież telefonii komórkowej brązowieją i usychają. Drzewa owocowe po kilku latach w pobliżu wież telefonii komórkowej zmniejszają owocowanie do poniżej 5% poprzednich plonów. Pszczoły tracą zdolności nawigacyjne i zmniejszają produkcję miodu. Występuje wysoka śmiertelność kijanek (90%) w odległości do 140m od masztu telefonii komórkowej, a wiele jest zdeformowanych. Jagody z krzaków w pobliżu masztów nie są zjadane przez ptaki. 16

Na farmach w bezpośredniej bliskości masztów telefonii komórkowej (100m) obserwuje się wysoką ilość poronień u świń. 15

Jak wynika z publikacji Santini?ego i in. 2002, osoby mieszkające w odległości mniejszej od 300m od stacji bazowych w stosunku do mieszkających dalej uskarżają się częściej na poczucie zmęczenia, w odległości mniejszej od 200m na bóle głowy, zaburzenia snu i dyskomfort, w odległosci mniejszej jak 100m na drażliwość, depresje, zaniki pamięci, zawroty głowy i zmniejszenie libido. Kobiety częściej niż mężczyźni uskarżają się na bóle głowy, mdłości, utratę apetytu, zaburzenia snu, depresje, dyskomfort i zaburzenia widzenia.16 Potwierdzają to inne badania, np Oberfelda i in. 2004. 16

Ilość osób elektrosensytywnych na przestrzeni lat dramatycznie z roku na rok przyrasta. W roku 1995 było to ok. 0,5%, w roku 2005 już ok. 10 %. 20 Autorzy tej pracy z 2006 r przewidują, że w 2020 r może to dotyczyć około połowy populacji.

Odnośnie szkodliwości wpływów pól elektromagnetycznych, David Gee na podstawie danych historycznych dotyczących reakcji organizacji rządowych na różne szkodliwe oddziaływania, jak np promieniotwórczość czy toksyny, pokazuje, że efektywne działania legislacyjne dotyczące zdrowia człowieka pojawiają się dopiero po kilkudziesięciu a nawet stu latach. 18

Literatura cytowana

1. Y. Sato, S. Akiba, O. Kubo, N. Yamaguchi; A case – case study of mobile phone use and acustic neuroma risk in Japan; Bioelectromagnetics (2011) 32: 85-93.

2. P. K. Gadhia, T. Shah, A. Mistry, M Pithawala, D. Tamakuwala; A preliminry study to asses possible chromosomal damage among users of digital mobile phones; Electromagnetic Biology and Medicine (2003) 22: 149-159.

3. O. Hallberg, O. Johansson; FM broadcasting exposure time and malignant melanoma incidence; Electromagnetic Biology and Medicine (2005) 24: 1-8.

4. H. Lai, N. P. Singh; Interaction of microwaves and a temporally incoherent magnetic field on single and double DNA strand breaks in rat brain cells; Electromagnetic Biology and Medicine (2005) 24: 23-29.

5. R. Paulraj, J. Behari; The effect of low level continuous 2,45 GHz waves on enzymes of developing rat brain; Electromagnetic Biology and Medicine (2002) 21(3): 221-231.

6. V. Romano-Spica, N. Mucci, C. L. Ursini, A. Ianni, N. K. Bhat; Bioelectromagnetics (2000) 21: 8-18.

7. A. I. Yurekli, M. Ozkan, T. Kalkan, H. Saybasili, H. Tuncel, P. Atukeren, K. Gumustas, S. Seker; GSM base station electromagnetic radiation and oxidative stress in rats; Electromagnetic Biology and Medicine (2006) 25: 177-188.

8. A. Koyu, M. Naziroglu, F. Ozguner, H. R. Yilmaz, E. Uz, G. Cesur; Caffeic acid phenethyl ester modulates 1800 MHz microwave-induced oxidative stress in rat liver; Electromagnetic Biology and Medicine (2005) 24: 135-142.

9. E. G. Novoselova, O. V. Glushkova, O. A. Sinotova, E. E. Fesenko; Stress response of the cell to exposure to ultraweak elsctromagnetic radiation; Doklady Biological Sciences (2005) 401: 152-154.

10. M. Yariktas, F. Doner, F. Ozguner, O. Gokalp, H. Dogru, N. Delibas; Nitric oxide level in the nasal and sinus mucosa after exposure to electromagnetic field; Otolaryngology- Head and Neck Surgery (2005) 132(5): 713-716.

11. W. Stankiewicz, M. P. Dąbrowski, R. Kubacki, E. Sobiczewska, S. Szmigielski; Immunotropic influence of 900 MHz microwave GSM signal on human blood immune cells activated in vitro; Electromagnetic Biology and Medicine (2006) 25: 41-51.

12. M. Mashevich, D. Folkman, A. Kesar, A. Barbul, R. Korenstein, E. Jerby, L. Avivi; Exposure of human peripheral blood lymphocytes to electromagnetic fields associated with cellular phones leads to chromosomal instability; Bioelectromagnetics (2003) 24: 82-90.

13. A. Pyrpasopoulou, V. Kotoula, A. Cheva, P. Hytiroglou, E. Nikolakaki, I. N. Magras, T. D. Xenos, T. D. Tsiboukis, G. Karkavelas; Bone morphogenetic protein expression in newborn rat kidneys after prenatal exposure to radiofrequency radiation; Bioelectromagnetics (2004) 25: 216-227.

14. O. Cespedes, S. Ueno; Effects of radio frequency magnetic fields on iron release from cage proteins; Bioelectromagnetics (2009) 30: 336-342.

15. A. Balmori; The incidence of electromagnetic pollution on wild mammals: A new ?poison? with a slow effect on nature?; Environmentalist (2010) 30: 90-97.

16. S. Sivani, D. Sudarsanam; Impacts of radio-frequency electromagnetic field (RF-EMF) from cell phone towers and wireless devices on biosystem and ecosystem – a review; Biology and Medicine (2012) 4(4): 202-216.

17. Y. G. Grigoriev, O. A. Grigoriev, A. A. Ivanov, A. M. Lyaginskaya, A. V. Merkulov, N. B. Shagina, V. N. Maltsev, P. Leveque, A. M. Ulanova, V. A. Osipov, A. V. Shafirkin; Confirmation studies of soviet research on immunological effects of microwaves: Russian immunology results; Bioelectromagnetics (2010) 31: 589-602.

18. D. Gee; Late lessons from early warnings; towards realism and precaution with EMF?; Pathophysiology (2009) 16: 217-231.

19. A. Koyu, G. Cesur, F. Ozguner, M. Akdogan, H. Mollaoglu, S. Ozen; Toxicology Letters (2005) 157: 257-262.

20. O. Hallberg, G. Oberfeld; Letter to the editor: Will we all become electrosensitive?

Electromagnetic Biology and Medicine (2006) 25: 189-191.

21. X. Yang, G. He, Y. Hao, Y. Xiao, C. Chen, G. Zhang; Exposure to 2,45 GHz electromagnetic fields elicits an HSP-related stress response in rat hippocampus; Brain Research Bulletin (2012) 88: 371-378.

22. Y. Liu, J. Tai, G. Li, Z. Zhang, J. Xue, H. Liu, H. Zhu, J. Cheng, Y. Liu, A. Li, Y. Zhang; Exposure to 1950-MHz TD-SCDMA electromagnetic fields affects the apoptosis of astrocytes via Caspase-3-dependent pathway; PLoS ONE (2012) 7(8) e42332: 1-10.

23. M. Tkalec, A. Stambuk, M. Srut, K. Malaric, G. I. V. Klobucar; Oxidative and genotoxic effects of 900 MHz electromagnetic fields in the earthworm Eisenia fetida; Ecotoxicology and Environmental Safety (2013) 90: 7-12.

24. A. A. Pilla; Electromagnetic fields instantaneously modulate nitric oxide signaling in challenged biological systems; Biochemical and Biophysical Research Communications (2012) 426: 330-333.

25. S. A. Meo, K. A. Rubeaan; Effects of exposure to electromagnetic field radiation (EMFR) generated by activated mobile phones on fasting blood glucose; International Journal of Occupational Medicine and Environmental Health (2013) 26(2): 235-241.

26. R. Seyednour, V. Chekaniazar; Effects of exposure to cellular phones 950MHz electromagnetic fields on progesterone, cortisol and glucose level in female hamsters (Mesocricetus auratus); Asian Journal of Animal and Veterinary Advances (2011) 6(11): 1084-1088.

27. B. Aydin, A. Akar; Effects of a 900-MHz electromagnetic field on oxidative stress parameters in rat lymphoid organs, polymorphonuclear leukocytes and plasma; Archives of Medical Research (2011) 42: 261-267.

28. M. Cenezis, O. Atakisi, A. Akar, G. Onbilgin, N. Ormanci; Effects of 900 and 1800 MHz electromagnetic field application on electrocardiogram, nitric oxide, total antioxidant capacity, total oxidant capacity, total protein, albumin and globulin levels in guinea pigs; Kafkas Univ. Vet. Fak. Derg. (2011) 17(3): 357-362.

29. X. Yang, G. He, Y. Hao, C. Chen, M. Li, Y. Wang, G. Zhang, Z. Yu; The role of the JAK2-STAT3 pathway in pro-inflammatory responses of EMF-stimulated N9 microglial cells; Journal of Neuroinflammation (2010) 7:54: 1-14.

30. A. Pilla, R. Fitzsimmons, D. Muehsam, J. Wu, C. Rohde, D. Casper; Electromagnetic fields as first messenger in biological signaling: Application to calmodulin-dependent signaling in tissue repair; Biochimica et Biophysica Acta (2011) 1810: 1236-1245.

31. G. Jelodar, S. Nazifi, M. Nuhravesh; Effect of electromagnetic field generated by BTS on hematological parameters and cellular composition of bone marrow in rat; Comp. Clin. Pathol. (2011) 20:551-555.